Te książki przybliżą Ci historię i kulturę Bałkanów

Tekst ten jest odpowiedzią na bardzo częste pytania i prośby, jakie dostaję od moich Uczniów i Uczennic oraz obserwujących profil Między Językami w mediach społecznościowych. A prośba ta brzmi: Magda, czy możesz polecić jakieś książki o Bałkanach, ich historii i kulturze. Odpowiedź brzmi: oczywiście mogę i mam nadzieję, że wpis spełni oczekiwania pytających (i nie tylko). 😊

Przedstawię Wam tak naprawdę listę książek, będących oczywiście moim subiektywnym wyborem. Nie wszystkie z tych pozycji są książkami, które w jakiś szczególny sposób lubię, z wieloma w kilku miejscach bym się nie zgodziła, ale każda z nich bez wątpienia przybliża złożoną historię Bałkanów i pomaga zrozumieć ich kulturę i specyfikę.  Dlatego też przedstawię moje propozycje bardziej „na sucho” aniżeli w formie recenzji, jednak bardzo chętnie dowiem się, które z nich są bliższe Waszemu sercu. Także dzielcie się komentarzami lub łapcie mnie na profilu Między Językami w mediach społecznościowych. Podrzucam Wam też te pozycje, które są dostępne/napisane w języku polskim (i nie są, przynajmniej w obiegowym ujęciu, literaturą piękną; na nią też przyjdzie pora😊). Wybrane przeze mnie książki dotyczą zarówno historii całych Bałkanów (a co tak naprawdę znaczy sformułowanie „całe Bałkany”, dowiecie się z kilku z nich), jak i konkretnych wydarzeń historycznych  (przed wszystkim wojen w byłej Jugosławii) czy miejsc. Na liście tej znajdziecie nie tylko reportaże, ale także pozycje bliższe pracom naukowym. Niech Was jednak to nie odstraszy. 

Maria Todorova – Bałkany wyobrażone

Chciałoby się powiedzieć: klasyka nad klasykami, książka, o której nie będzie przesadą stwierdzić,  że zmieniła sposób myślenia o Bałkanach. Todorova wprowadza pojęcie bałkanizmu – obecnego na Zachodzie stereotypowego przedstawienia Bałkanów jako zacofanych, nieucywilizowanych. To kluczowa lektura dla tych, którzy chcą zrozumieć, jak polityka, media i literatura współtworzyły mit o „dzikich Bałkanach”.

Robert D. Kaplan – Bałkańskie upiory. Podróż przez historię

Kaplan łączy dziennikarską relację z historyczną analizą. Książka powstała w przededniu wojen, ale opowiada o znacznie dłuższej historii regionu. Autor przedstawia Bałkany jako miejsce tragicznie naznaczone przez przemoc, ale też fascynujące pod względem kulturowym i etnicznym. To klasyk zachodniego pisania o Bałkanach – i punkt wyjścia do dyskusji o bałkanizmie.

Kapka Kassabova – Granica. Na krawędzi Europy 

Esej-podróż przez bułgarskie pogranicze z Grecją i Turcją. Kassabova, pochodząca z Bułgarii autorka, wraca do ojczyzny, by zbadać, czym była i czym jest granica: fizyczna, kulturowa, emocjonalna. To pięknie napisana, refleksyjna opowieść o pamięci, tożsamości i bliznach komunizmu. Miejscami przypomina literacki reportaż, miejscami poetycki esej.

Kapka Kassabova – W stronę Ochrydy. Podróż przez wojnę i pokój

To nie klasyczny przewodnik czy sucha historia – to duchowa i geograficzna podróż w głąb Bałkanów, ukazująca, jak miejsca i ludzie są spleceni poprzez wieki konfliktów i nadziei. Książka jest emocjonalna, refleksyjna i intelektualnie bogata.

Ivan Čolović – Bałkany – terror kultury

To analiza wpływu nacjonalizmów i polityki tożsamości na kształtowanie się współczesnej kultury bałkańskiej. Autor ukazuje, jak kultura bywa wykorzystywana jako narzędzie wojen, podziałów i przemocy, ale także jako sposób oporu i budowania wspólnoty. Książka pomaga zrozumieć złożoność konfliktów i bogactwo różnorodności regionu.

Dubravka Ugrešić – Kultura kłamstwa

Eseje pisane w latach 90. – w czasie rozpadu Jugosławii. Ugrešić analizuje, jak propaganda, media i polityka rozbiły społeczną tkankę kraju. To osobisty, ale bardzo przenikliwy głos intelektualistki, która została zmuszona do emigracji. Książka ukazuje, jak wojna niszczy nie tylko ludzi, ale i język, prawdę, kulturę.

Hervé Ghesquière – Sarajewo. Rany są nadal zbyt głębokie

Subtelny, osobisty reportaż francuskiego korespondenta wojennego, który wraca do Sarajewa po latach, nie tylko jako dziennikarz, ale jako człowiek rozdarty między wspomnieniem oblężonego miasta a jego dzisiejszą codziennością. Ghesquière rozmawia z dawnymi mieszkańcami, kombatantami, artystami i zwykłymi ludźmi, pokazując, że choć wojna się skończyła, blizny pozostały głęboko w tkance społecznej. To książka nie tyle o historii, ile o pamięci, milczeniu i trudnym pojednaniu. Cicha, lecz poruszająca – jak samo Sarajewo.

Emir Suljagić – Pocztówki z grobu

Wstrząsający zbiór osobistych wspomnień autora, który jako młody chłopak przeżył oblężenie Srebrenicy i masakrę z 1995 roku. Jego krótkie, surowe teksty pokazują absurd i grozę ludobójstwa, a jednocześnie dają świadectwo pamięci i przestrogi przed obojętnością świata.

Slavenka Drakulić – Oni nie skrzywdziliby nawet muchy 

Autorka analizuje procesy zbrodniarzy wojennych z byłej Jugosławii przed haskim Trybunałem. Stawia trudne pytania o to, kim są ci ludzie – potworami czy sąsiadami z klatki obok? Drakulić nie ocenia, lecz próbuje zrozumieć, jak zwyczajni obywatele stali się narzędziami zbrodni. Powiedzieć, że książka ta jest wstrząsająca, to jakby nic nie powiedzieć.

Wojciech Tochman – Jakbyś kamień jadła

Reportaż o kobietach, które przeżyły wojnę w Bośni i Hercegowinie. Tochman z wielką wrażliwością opisuje ich codzienną walkę o godność i pamięć – o mężów, synów i ojców, którzy zniknęli bez śladu. To opowieść o traumie, milczeniu i niewyobrażalnej stracie, ale także o niezłomności ducha w obliczu brutalności wojny

Aleksandra Wojtaszek – Fjaka. Sezon na Chorwację 

Reporterska podróż przez codzienność Chorwacji. Autorka z humorem i wyczuciem opisuje lokalne zwyczaje, język, kulturę i mentalność. Trochę fjaki, czyli błogiego zawieszenia, ale i dużo historii, kultury i wnikliwej analizy współczesnej Chorwacji.

Patrycja Chajęcka – Chorwacja. Ciemniejsza strona słońca 

Mroczniejsze spojrzenie na Chorwację – kraj turystycznego sukcesu, który wciąż nosi blizny wojny i nieprzepracowanej przeszłości. Autorka rozmawia z mieszkańcami i ekspertami, odkrywając kulisy nacjonalizmu, przemilczanych tematów i podziałów we współczesnym społeczeństwie.

Justyna Pilarska – Sarajewo jako locus educandi

To naukowa analiza Sarajewa jako wyjątkowego miejsca edukacji międzykulturowej. Autorka pokazuje, jak historia, architektura i różnorodność kulturowa miasta kształtują procesy uczenia się i budowania tożsamości. Książka łączy badania terenowe z osobistym zaangażowaniem, ukazując Sarajewo jako przestrzeń dialogu i współistnienia wielu tradycji.

Ewa Wróblewska – Trochimiuk – Naszego nie damy. Spory i obrazy polityczne w Serbii i Chorwacji po roku 2000 

Wnikliwa analiza politycznych sporów o tożsamość i pamięć narodową w Serbii i Chorwacji. Wróblewska pokazuje, jak polityka historyczna i media kształtują współczesne narracje o przeszłości, „własnych” ofiarach i „obcych” winach – oraz jak utrwalają podziały społeczne. Warta uwagi szczególnie w obliczu obecnych protestów w Serbii.

Tak przedstawiają się moje propozycje. Co można do nich dodać? Czego według Was brakuje? Dajcie znać i dzielcie się komentarzami. 😊